Kaplica – mauzoleum Karola Scheiblera zalicza się do najwybitniejszych dzieł architektury europejskiej.

Jako budowlę neogotycką o charakterze mauzoleów grobowych można z nią zestawić jedynie Kaplicę Królewską książąt orleańskich we Francji oraz mauzoleum Napoleona III w Anglii. Ze względu na wyjątkowość i unikatowość formy architektonicznej, skali i jakości wykonania możemy ją nazwać arcydziełem architektury neogotyckiej w skali europejskiej. Kaplica Scheiblera znajduje się na części ewangelicko-augsburskiej Cmentarza Starego w Łodzi przy ulicy Ogrodowej.

Zasług Karola Scheiblera dla naszego miasta nie da się w krótkiej informacji wymienić. Władze carskie nie dbały o nic a On dawał pieniądze praktycznie na wszystkie potrzeby mieszkańców (budował kolej, Bank Handlowy, synagogę i kościoły różnych wyznań, zrobił zapis na Przytułek dla Kalek i Ubogich ŁChTD; Gimnazjum Męskie, fundował szpitale i stypendia dla szkoły rzemieślniczej). Na Księżym Młynie zbudował osiedle robotnicze niespotykane w ówczesnej Europie. Osiedle oprócz budynków mieszkalnych posiadało szpital, szkołę, kantynę, aptekę, tanie sklepy, bibliotekę i salę taneczno-teatralną. Było to całkiem spore miasteczko Scheiblera, prawdziwy Karls-berg.

Po śmierci Karola Scheiblera 13 kwietnia 1881 r. wdowa Anna Scheibler rozpisała konkurs na budowę odpowiedniej kaplicy grobowej, godnej uczczenia jego pamięci. W programie konkursu zawarła niesamowite sformułowanie „sumy kosztów nie oznacza się, by nie krępować myśli autora”.

[/ezcol_1half]

Niezadowolona z dwóch zorganizowanych konkursów powierzyła wykonanie projektu Edwardowi Lilpopowi (1844-1911).  Autor pałacu przy Wodnym Rynku i Domu Pani Scheiblerowej w Warszawie, dobrał sobie współpracownika Józefa Piusa Dziekońskiego (1844-1927). Obaj młodzi architekci wyrastali na czołowych twórców Królestwa Polskiego.

Projekt zaakceptowano w 1885 r. a ostateczny koszt z wystrojem i wyposażeniem wyniósł 220 tys. rubli, za którą to kwotę można było wznieś wielki trzynawowy kościół. Mauzoleum stanęło na końcu alei wysadzanej tujami w 1888 roku.

zobacz

Kaplica została wykonana z najlepszych materiałów przez najlepszych wykonawców:

• roboty kamieniarskie z piaskowca szydłowieckiego – firma „Norblin i Heurteux” W-wa
• roboty metalowe z kutego żelaza – firma Władysława Gostyńskiego W-wa
• prace malarskie i polichromie we wnętrzu – łódzka firma „Jungnickel i Nordbruch”
• witraże – firma Christiana Ludwiga Turcke z Zittau z Saksonii
• anioły ze stopu cynkowego – rzeźbiarz Andrzej Pruszyński W-wa
• kamienny detal wg modeli Władysława Wojtasiewicza.

zobacz

Budowla na planie krzyża (25 x 14 m) zawierała wszystkie elementy architektury gotyckiej:

• smukłe ostrołuczne okna zwieńczone ażurowymi wimpergami (trójkątne zwieńczenie szczytu)
• w fasadzie i w elewacjach szczytowych transeptu rozety wypełnione kamiennym maswerkiem (geometryczny wzór do wypełnienia części okna np. rybi pęcherz)
• bryłę budowli opiętą kamiennymi przyporami z kwiatonami i pinaklami (dekoracyjna smukła wieżyczka)
• płytki portyk ujęty dwiema okrągłymi wieżyczkami (lewa wieżyczka mieści okrągłe schody na poddasze)
• wieżyczki nakryte kamiennymi hełmami iglicowymi z żabkami i kwiatonami
• ostrołuczny portal z bogatą dekoracją rzeźbiarską zwieńczony ażurową wimpergą

• piękną rozetę nad portalem i pole z inskrypcją „Pamięci Karola Scheibler” z pozłacanych liter z brązu (polskie napisy podkreślały związek z krajem)
• komunikacyjną galerię przykrytą maswerkową dekoracją wieńczącą trójkątne szczyty
• ażurową balustradę z elementami rzeźbiarskimi a na kalenicy dekoracyjną kratę z kutej stali
• dwuspadowe i wieloboczne dachy pokryte łupkiem szkockim
• rynny i blacharkę z blachy miedzianej
• wieńczącą  budowlę ażurową, smukłą wieżę o 8-bocznej podstawie do 37 m z krzyżem z brązu osadzonym na kwiatonie
• osiem przypór obejmujących wieżę stanowiących podstawę dla ośmiu postaci muzykujących aniołów (cztery par grające na lutni, harfie, trąbach i czynelach
• cokoły kolumienek i parapety w niszach oraz ściany w absydzie i czarno-biała posadzka wykonane z marmuru;
• ołtarz główny wykonany z marmuru karraryjskiego – mensa wspierana przez 4 kolumienki i nastawa zwieńczona krucyfiksem z figurą Chrystusa
• marmurowe popiersia Karola i Anny Scheibler ustawione na postumentach w absydzie za częścią ołtarzową
• wnętrze oświetlone mosiężnym, wieloramiennym żyrandolem i mosiężnymi kinkietami
• najważniejsze okna i rozety wypełnione barwnymi witrażami z postaciami świętych a pozostałe zdobione barwnym oszkleniem mozaikowym.

Przy bocznych ścianach ołtarza na postumentach ustawiono dwie cenne rzeźby z marmuru karraryjskiego:

1. „Pieta” znanego niemieckiego rzeźbiarza pracującego w Rzymie Joseph’a von Kopf’a;
2. „Wskrzeszenie córki Jaira” berlińskiego profesora Cuno von Uechtritz-Steinkirch’a.

W krypcie znajdowała się też marmurowa figura „Anioła” dłuta Andrzeja Pruszyńskiego

W wielu miejscach w Łodzi są urny na przekazanie datków na ratowanie kaplicy. Powyższe zdjęcie wykonałem w Muzeum Kinematografii.

Nie chcę już wspominać okresu rozkradania i dewastowania kaplicy pozostawionej bez żadnego dozoru i zabezpieczenia do końca lat 70 (pomimo, że do rejestru zabytków była wpisana w 1968 r.). Jak to było wielokrotnie w historii naszego miasta to łodzianie uratowali od ruiny ten przepiękny zabytek.

• 1991 parafia ewangelicko-augsburska dokonuje wymiany pokrycia dachu i opracowuje plany odbudowy obiektu;
• 1998 powstaje Towarzystwo Opieki nad Starym Cmentarzem na czele z łódzkim nestorem miłośników zabytków Stanisławem Łukawskim (to On nauczył mnie kochać łódzką secesję);
• 2002 likwidacja niemieckiej inskrypcji i przywrócenie polskiego napisu na fasadzie;
• 2003 zarejestrowanie Fundacji na rzecz Ratowania Kaplicy Karola Scheiblera;

• 2004 odnowienie żeliwnych drzwi wejścia głównego;
• 2005 wpisanie budowli na listę najcenniejszych zagrożonych zabytków na świecie przez nowojorską World Monuments Fund;
• 2010 wspaniały datek od anonima na remont Kaplicy Scheiblera w kwocie 4 mln zł.
• co roku z okazji Wszystkich Świętych  łodzianie na kwestach cmentarnych zorganizowanych przez TOnSC, Fundację i Telewizję Łódź zbierają kwoty dla ratowania tego zabytku.

Ten wpis ma być jeszcze jednym dowodem, że nasze wspaniałe miasto posiada światowej klasy zabytki. Jeśli chcecie dowiedzieć się więcej o kaplicy polecam książkę Krzysztofa Stefańskiego „Kaplica grobowa Karola Scheiblera w Łodzi – Perła architektury neogotyckiej”.

Ostatnio odnowiono wspaniałą kaplicę Juliusza Heinzla na części katolickiej cmentarza przy Ogrodowej. Na odnowienie Kaplicy Scheiblera jeszcze nie starcza pieniędzy a więc bardzo ważne jest każde wsparcie.