Przedstawiam mój następny obszerny wpis o tajemnicach GROHMANÓW. Poprzednie wpisy o Grohmanach znajdziecie na moich stronach:
W Rezydencji Alfreda Grohmana przy ulicy Tylnej 14 w Łodzi znajduje się jedna z najwybitniejszych rzeźb naszego miasta.
Powstanie rzeźby wiąże się z legendarnym już wydarzeniem artystycznym „Konstrukcja w Procesie” i powstałym tu „Muzeum Artystów”.
„Konstrukcja w Procesie” – najważniejsze informacje.
Tuż przed narodzinami Solidarności w 1980 r. polski artysta Ryszard Waśko został zaproszony do udziału w wystawie Pier+Ocean w Londyńskiej Hayward Gallery. Ten przegląd międzynarodowych artystów i najważniejszych postaw artystycznych dekady lat 70 nasunął mu myśl, że „szkoda, że tego typu prezentacji nie można było dotąd zobaczyć w Polsce”. Postanowił zorganizować wystawę w Polsce, ale chciał by wystawa miała szeroki zasięg. Wysłał oferty współpracy do galerii w kilku miastach w Polsce (np. do Galerii „Remont” w Warszawie) jednak z żadnego z tych miejsc nie dostał odpowiedzi. Ryszard Waśko był wykładowcą Łódzkiej Szkoły Filmowej, zorganizował więc wystawę w Łodzi z dużą pomocą studentów i absolwentów „filmówki”. Podczas określania nazwy wystawy Waśko brał pod uwagę kontekst awangardy lat międzywojennych i łódzkiego konstruktywizmu. W ulotce napisali – Duch i sens wystawy „Konstrukcja w Procesie” nawiązuje do tradycji polskiego konstruktywizmu – a do Komitetu Organizacyjnego został zaproszony jedyny jeszcze żyjący przedstawiciel polskiego konstruktywizmu Henryk Stażewski.
Łódź to miasto międzywojennej awangardy artystycznej. To tutaj tworzyło najbardziej znane małżeństwo Katarzyna Kobro i Władysław Strzemiński. To oni zgromadzili kolekcję sztuki nowoczesnej wystawioną w 1931 r. w Łódzkim Muzeum jako pierwszym w Europie i drugim na świecie (po utworzonym w 1929 Museum of Modern Art w Nowym Jorku).
Dziś wydaje się to nieprawdopodobne, lecz wydarzenie „Konstrukcja w procesie” powstało w sytuacji kryzysu ekonomicznego i politycznego, gdy robotnicy cięli papierosy na kawałki, gdy były kartki na mięso i brakowało papieru toaletowego. Ryszard Waśko zaprosił do Łodzi 54 artystów z zagranicy, którzy na własny koszt, bez żadnej pomocy instytucjonalnej, przyjechali tworzyć sztukę w przestrzeniach fabrycznych miasta.
W naszym mieście zaistniało międzynarodowe zdarzenie artystyczno-społeczne, będące ewenementem w historii sztuki europejskiej.
Projekty największych światowych artystów realizowano z dostępnych na miejscu materiałów przy pomocy robotników łódzkich fabryk. Artyści w geście poparcia dla „Solidarności” wzięli udział w strajku generalnym w dniu 28 października 1981 r. a wystawa stała się manifestacją solidarności największych artystów świata ze społeczeństwem polskim. W historii sztuki to jeden z niewielu momentów zebrania prac tylu wybitnych osobowości z całego świata i to jeszcze w kraju „za żelazną kurtyną”. Artyści podarowali swoje prace narodowi polskiemu a Waśko w ich imieniu przekazał je NSZZ Solidarność. Przekazanie prac na własność Muzeum Sztuki w Łodzi nastąpiło w 2005 r.
Muzeum Artystów
Idea powołania Muzeum Artystów powstała w czasie „Konstrukcji w Procesie”. Podpisanie umów między miastem a Solidarnością w sprawie stałej ekspozycji miało się odbyć 14 grudnia 1981 r. Niestety dzień wcześniej wprowadzono stan wojenny a do sprawy muzeum powrócono dopiero podczas trzeciej edycji „Konstrukcji w Procesie” w 1990 roku. W celu utrzymania autonomii i niezależności, także finansowej, powołano Międzynarodową Fundację „Konstrukcja w Procesie”.
Zarząd Muzeum tworzyła dwudziestoosobowa grupa wybitnych artystów z kilkunastu krajów. Nową siedzibę Muzeum Artystów (poprzednia Zachodnia 82) otwarto w Rezydencji Alfreda Grohmana 14 października 1991 r. Siedzibę artyści na własny koszt zaadaptowali i przy pomocy zagranicznych sponsorów wyremontowali. W Muzeum odbyło się ponad 60 międzynarodowych wystaw i spotkań. Muzeum prezentowało instalacje, performance, sztukę video, malarstwo i poezję. Międzynarodowe Muzeum Artystów to koncepcja otwartych zdarzeń artystycznych. Stanowiła ona światową sieć porozumienia i komunikacji łączącej artystów i intelektualistów z różnych dziedzin sztuki i kultury.
W 1993 roku, po zmianach politycznych w Polsce i w Europie Wschodniej, Łódź stała się siedzibą dla przedsięwzięcia w ramach Konstrukcji w procesie o nazwie „Mój dom jest Twoim domem”. Ponad 100 artystów, krytyków i poetów przybyło do Łodzi by wziąć udział w tej czwartej edycji imprezy. To była jedna z największych edycji, gdzie zostały pokazane prace 140 artystów z 40 krajów, między innymi Sol Le-Witta, Dennisa Oppenheima czy Lawrence’a Weinera. Przyjechał do Łodzi także jeden z najsłynniejszych amerykańskich poetów – Allen Ginsberg. Konstrukcja w Procesie była potem realizowana w wielu innych miastach świata.
W drugiej połowie lat 90. „Muzeum artystów” było wykorzystywane na organizowanie wystaw i uroczystości przez Wydział Kultury UMŁ (sam miałem tu wręczaną nagrodę za działalność na rzecz kultury). Niestety w 1997 r. ówczesne władze Łodzi postanowiły wystawić budynek Grohmanów przy ul. Tylnej 14 na sprzedaż. W muzeum znajdowały się dzieła powstałe podczas wszystkich edycji imprezy. Część z nich przejęło Łódzkie Muzeum Sztuki, ale wiele z nich porozrzucano po różnych muzeach w kraju. Na przykład ponad 100 dzieł Emmetta Williamsa znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Może ktoś, kiedyś zrobi spis miejsc, gdzie znajdują się aktualnie dzieła stworzone podczas łódzkiej Konstrukcji w Procesie.
W ogrodzie za rezydencją Grohmana znajduje się jednak ślad tego legendarnego, międzynarodowego wydarzenia artystyczno-społecznego. Jest to wybitna rzeźba znanego twórcy amerykańskiego Sol LeWitt’a „Piramida”. Rzeźba permanentna została wykonana podczas IV edycji Konstrukcji w Procesie w czasie przedsięwzięcia „My Home is Your Home” w 1993 r.
Sol LeWitt (1928 – 2007) – amerykański artysta, pionier w dziedzinie minimalizmu i protoplasta ruchu konceptualnego (sztuki konceptualnej). Był synem rosyjskich imigrantów i w latach 50. studiował w Nowym Jorku w znanej szkole School of Visual Arts. Pracował też jako grafik w pracowni architekta Ieoh Ming Pei (autora słynnej piramidy Musée du Louvre). Z czasem staje się też podstawowym pracownikiem Museum of Modern Art (MoMA) w Nowym Yorku. Jego twórczość była przedmiotem setek wystaw w muzeach i galeriach całego świata począwszy od roku 1965. Obejmuje ona wiele dziedzin od rysunków ściennych i „struktur” (termin, którego używał zamiast określenia „rzeźba”) do setek prac z papieru włączając też rysunek, malarstwo i grafikę.
Redefiniując produkcję sztuki, badając idee, a nie konwencjonalną estetykę, wydestylował sztukę do jej istoty. Tworzył systemy matematyczno-architektoniczne jako plany tworzenia sztuki. Wykorzystując sześcian jako „urządzenie gramatyczne”, prace LeWitta charakteryzują się serializacją, powtórzeniem i progresją. W monumentalnych pracach na otwartej przestrzeni używał struktur modularnych wywodzących się z sześcianu, formy która miała duży wpływ jego twórczość. Analizując ”strukturę” Sol LeWitta znajdującą się w ogrodzie Grohmana musimy podążyć za sposobem myślenia artysty.
Piramida zestawiona jest z białych elementów, prostopadłościanów w kształcie dwóch połączonych sześcianów. Jednakowe bryły ułożone są w piramidę warstwami według ściśle ustalonej reguły. Pierwsza warstwa to kwadrat o boku ośmiu kostek. Idea budowy piramidy polega na układaniu na niej zwielokrotnionych warstw o boku o jeden element krótszym. Tak więc druga część piramidy to dwie warstwy o boku siedmiu „cegiełek”; trzecia to trzy warstwy o boku sześciu brył a czwarta to cztery warstwy o szerokości pięciu kostek i tak dalej. Ósma ostatnia część to osiem warstw o szerokości jednej „cegiełki”.
Rzeźba jest przykładem jak artysta kwestionuje konwencjonalne metody produkcji artystycznej. Sztuka konceptualna Sol LeWitta to reakcja na emocjonalne cechy abstrakcyjnego ekspresjonizmu. Skupiała się na ideach stojących za sztuką, a nie na rzeczywistych przedmiotach. „Pomysł staje się maszyną, która tworzy sztukę”. „Sam pomysł… jest w takim samym stopniu dziełem sztuki, jak każdy gotowy produkt. Wszystkie wchodzące w grę etapy — bazgroły, szkice, rysunki, nieudane prace, modele, studia, przemyślenia, rozmowy — są interesujące. Te, które pokazują proces myślowy artysty są czasem ciekawsze niż produkt końcowy” – Sol LeWitt, 1967. LeWitt zatrudnia zespoły wyszkolonych asystentów do konstruowania, drukowania lub malowania swoich dzieł, a jego pisemne instrukcje zwykle stawały się częścią skończonej pracy. Kiedy jedna z jego asystentek została zapytana, kto jest twórcą obrazu, odpowiedziała:„ Dobrze, my wszyscy, a jednak nikt z nas nie jest.” Praca Sol LeWitta wpisuje się tak bardzo w program Konstrukcji w Procesie, gdyż sam artysta już wcześniej interesował się rosyjskim konstruktywizmem. Po delegalizacji solidarności, kilku artystów z Nowego Yorku wydało w 1982 r. katalog Konstrukcji w Procesie. Wydanie wspomógł finansowo właśnie Sol LeWitt.
O znaczeniu Sol LeWitta dla światowej sztuki niech świadczy nowa aplikacja firmy Microsoft, która po raz pierwszy w historii zabiera użytkowników na wirtualną wycieczkę do świata konceptualnego i do pracowni artysty. Poznaj życie i dziedzictwo jednego z najbardziej wpływowych artystów 20 wieku.
Co ciekawe w Miami przed Instytutem Sztuki Nowoczesnej ustawiona jest taka sama rzeźba Sol LeWitta. Jest to replika łódzkiej rzeźby z 1993 r. jednak wykonana w 2017 r. Jak wiemy Sol LeWitt zgadzał się na replikowanie swoich rzeźb bo to idea, pomysł tego dzieła był najważniejszy.
https://media.icamiami.org/2017/12/6b60d774-img_7395-1-e1513619258450-263×350.jpg
Informacje na temat rzeźby Sol LeWitta otrzymałem od łodzianki pani Anety, która mieszka w Miami i której teraz serdecznie dziękuję. Pani Aneta przesłała informację, że w Miami przed Instytutem Sztuki Współczesnej stoi identyczna rzeźba. Na moją prośbę o informacje napisała do ISA i uzyskała następującą odpowiedź:
„Skontaktowaliśmy się z naszym zespołem kuratorskim i zostaliśmy poinformowani, że prace zostały wybrane do programu rzeźby publicznej ICA Miami, ponieważ są ważnym przykładem pionierskiego podejścia Sol LeWitta do minimalizmu i kompozycji. Stanowią również ekscytującą indywidualną interwencję w przestrzeń publiczną i angażują się w kwestie produkcyjne, które pozostają aktualne do dzisiaj”.
ICA – Institute of Contemporary Art, Miami
Ponieważ, te sprawy interesują Polaków na całym świecie przekazuję ich zaniepokojenie, dlaczego o nasz oryginał nie dbają władze miasta tak jak o kopię w Miami.
Dla zainteresowanych polecam książki posiadane w moich zbiorach, z których pochodzą informacje i zdjęcia zamieszczone w opisie.
Ciekawostką przedstawioną w książce przez Ryszarda Waśko jest projekt zrobiony dla niego przez LeWitt’a w Warszawie, gdzie artysta miał swoją indywidualną wystawę w Galerii Studio. Projekt został wykonany podczas Konstrukcji w procesie w 1981 r.
Co ciekawe poszczególne białe figury geometryczne na czarnym tle miały symbolizować miasta, które wg zamierzeń Ryszarda Waśko miały uczestniczyć w Konstrukcji. Łódź jeszcze raz w 1981 r. okazała się miastem awangardy a inne miasta mają czego żałować.
Na zakończenie części o rzeźbie w ogrodzie Grohmana jeszcze ciekawostka. Podczas robienia zdjęć w ogrodzie natknąłem się tuż obok sławnej rzeźby na jeszcze jeden ciekawy przedmiot.
Jest to prawdopodobnie projekt albo betonowy model „Rzeźby w kształcie waginy” Toma Billisa wykonanej w Muzeum Sztuki w 1990 r. Oryginał rzeźby pięknie się prezentuje na skwerku obok ASP na ul. Pankiewicza.
Tuż obok stoi rzeźba „Dzwony dla Łodzi” amerykańskiego artysty Gene’a Floresa. Ta z kolei rzeźba została przeniesiona na plac przed Akademię Sztuk Pięknych przez UMŁ przy bezpośrednim nadzorze Muzeum Sztuki. Podmurowano ją w obecności autora, zaproszonego specjalnie na to wydarzenie w 2016 r.
Bardzo bym chciał, żeby wszystkie rzeźby podarowane miastu przez światowych artystów podczas kilku części „Konstrukcji w procesie” zostały tak pięknie eksponowane w naszych parkach, na skwerach i na placach, aby przynosiły chwałę naszego nowoczesnego i awangardowego artystycznie miasta.
O Rezydencji Alfreda Grohmana i o rzeźbie Sol LeWitta udało mi się nakręcić film dokumentalny, a nie była to sprawa prosta. Musiałem uzyskać zgodę Biura Architekta Miasta i Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych.
Już niebawem na mojej stronie pojawią się następne wpisy o tajemnicach Grohmanów jak zawsze bogato ilustrowane:
- Opowiem o wielkim znaczeniu dawnej niemieckiej rodziny Grohmanów dla naszego kraju.
- Zaprezentuję i opiszę ciekawe wnętrza Rezydencji Alfreda Grohmana – praktycznie niedostępnej dla publiczności.
- Zamieszczę dużo informacji o ciekawych losach wielu mieszkających w opisywanym zaułku Grohmanów.
Co za wspanialy artykul! Trafilam na niego przypadkiem, a czytanie sprawilo mi wielka radosc. Podziwiam Pana znajomosc Lodzi i spraw artystycznych zwiazanych z tym miastem. Z wielka ochota bede tu czescoiej zagladac i poszerzac swa wiedze na temat „Monte Carlo Europy Wschodniej” jakim to mianem kiedys zostala okreslona Lodz. Pozdrawiam!