Olśniewający pałac Steinertów – Piotrkowska piękna i bogata

Fotografia z wystawy „Łódź zachwycająca”

Zapraszam na wirtualne zwiedzanie właśnie odnowionego, przepięknego pałacu Steinertów. Zabytek zasługuje na szczegółowe omówienie co nie jest jednak możliwe w jednym wpisie. Dlatego zapraszam na wycieczkę w trzech odcinkach:

1 – opis zewnętrzny pałacu i ogrodu – architektura pałacu (ogólna powtórka z architektury);

2 – oprowadzanie po pięknie odnowionych wnętrzach – konserwatorska perełka;

3 – opowieść o ciekawej historii rodziny Steinertów, ich fabryki i pałacu.

Dom braci Karola i Emila Steinertów ul. Piotrkowska 272 Herrenhaus für Steinert 1909-1910

Przedstawiając ciekawy budynek trzeba opisać jego architekturę, zdaję sobie jednak sprawę , że język architektury może być dosyć trudny. Postaram się więc pokazać więcej na obrazach a słowami je tylko uzupełnić.

Zdjęcia robiłem podczas zamglonych, deszczowych, marcowych poranków ale mam nadzieję, że oddają piękno architektury tej rezydencji.

Aby powiększyć zdjęcie kliknij prawym przyciskiem Pokaż obraz.

Zespół pałacowy braci Steinertów jest jednym z najbardziej ciekawych zabytków architektury w Polsce i to z kilku powodów:

1 – pałac łączy nie spotykany w Polsce kompleks trzech historycznych, mieszkalnych budynków fabrykanckich:

     a) typowy dom tkacza z I poł. XIX w. wybudowany przez dziadka – Karola Steinerta;

     b) renesansowy pałac fabrykancki z końca XIX w. wybudowany przez ojca – Adolfa Steinerta

     c) rezydencję z pocz. XX w. wybudowaną przez synów – Emila i Karola Steinertów

Fragment winiety firmowej

2 – unikatowa, podwójna rezydencja składa się z 2 symetrycznie skomponowanych, jednak różniących się szczegółami budynków dla rodzin dwóch braci,

3 – to jeden z niewielu pałaców zbudowanych w stylu autentycznego berlińskiego renesansu, wg projektu nagrodzonego złotym medalem na wystawie w Berlinie w 1909 r.

4 – odnowiony pałac z ogrodem stanowi konserwatorską perełkę, dzięki uratowaniu istniejących i odtworzeniu brakujących elementów projektu z najlepszych źródeł (tapety z Anglii, katedralne szkło z USA i nasadzenia z Holandii).


projekt A. Balcke z Technische Hochschule Berlin-Charlottenhof

Architektura Pałacu

Między parterową drukarnią Karola Steinerta z 1843 r. a neorenesansowym pałacem jego syna Adolfa z 1896 r. wkomponowano cudowny, dwurodzinny pałacyk. Jest to budowla w stylu nawiązującym do niemieckiego renesansu (deutsche renaissance stil), który był uważany za niemiecki styl narodowy. Wybór stylu, miał nawiązywać do historycznych korzeni Steinertów, ale w praktyce kilku przedstawicieli rodziny miało obywatelstwo rosyjskie a np. słynny tenisista Karol Steinert reprezentował Polskę w Pucharze Davisa. Dwa niezależne budynki o dwóch bramach wjazdowych połączonych wspólną fasadą były przeznaczone dla 2 rodzin synów Adolfa – Karola i Emila. Bracia najpierw zamówili projekt u współpracującego z nimi architekta Leona Lubotynowicza, ale potem zdecydowali się na zatrudnienie berlińskiego architekta Alfreda J. Balcke. Projekt okazał się najlepszym niemieckim projektem architektonicznym w 1909 r. i został odznaczony złotym medalem na Wielkiej Wystawie Architektonicznej w Berlinie (zachowany w zbiorach Wyższej Szkoły Technicznej Berlin-Charlottenhof).


projekt A. Balcke z Technische Hochschule Berlin-Charlottenhof

Architekt

Balcke Alfred Julian (ur. 1857, Berlin – zm. 1909, Berlin) malarz (Bauakademie) i architekt berliński, – szkolenie w berlińskiej firmie projektowej Ende i Böckmann – pobyt w Stanach Zjednoczonych – praca w berlińskiej firmie architektonicznej Schulz & Schlichting – funkcja Honorowego Asystenta na Politechnice w Berlinie-Charlottenburgu.

Główne dzieła: – wnętrze Sali Reprezentacyjnej Wielkiej Berlińskiej Wystawy Sztuki na dworcu Lehrter Bahnhof  (1903 r.) – dom Kempińskiego przy Leipzigerstrasse (1906 r.)… – dom Cornelie Andrenits (1901 r.), dom w Altenhoff (1904 r.). Specjalizował się w wiejskich i podmiejskich rezydencjach, określanych w terminologii niemieckiej jako „Landhaus”, które projektował w malowniczym stylu „niemieckiego renesansu”: Nie wykluczone jego autorstwo willi R. Richtera (ul. Placowa 6/8) 1904 r., przyp. I.S. Stebelskiemu – „Ludzie, którzy zbudowali Łódź” Krzysztof Stefański

Fotografia pałacu z niemieckiej książki

Prace nad Herrenhaus für Steinert 1909-1910 prowadziła firma budowlana Wende & Klause (Atelier für Architektur) w Łodzi, odpowiedzialna za całość budowy, tj. prace ziemne, murarskie oraz ciesielskie. Ściany wykonane zostały z cegły, zakupionej u kilku producentów: Ferdinanda i Augusta Königów oraz Josefa Kluki (znana ze scen z „Ziemi Obiecanej” – pożar i maszyna).

Stare „ulepszone” zdjęcie pałacu

Ściany wykuszy wymurowano z cegły dziurawki, na zaprawie cementowej. Do dekoracji kamiennej zastosowano ugrowy piaskowiec żerkowicki.


Architektoniczne elementy naniosłem na fragment projektu A. Balcke

FASADA

Dwupiętrowy budynek z mansardą od frontu stanowi symetryczną kompozycję. Dwuspadowy dach kryje użytkowe poddasze z dwukondygnacyjnymi facjatami w skrajnych osiach oraz mniejszą facjatą na osi głównej. Fasadę cechuje symetria, zachwiana jednak poprzez nieregularny układ okien i różniące się architektonicznie, dwukondygnacyjne wykusze umieszczone na skrzydłach pałacu.


Z prawego okna/drzwi (porte-fenetre) jest wejście na taras z bogatą, ozdobną, kutą balustradą.

Okna w szczycie północnym ujęte są lizenami a w południowym pilastrami.

Kamienne płyty z ugrowego piaskowca dekorowane są detalami sztukatorskimi z motywami roślinnymi i fantastycznymi (maszkarony).

Na osi dachu facjata z dwoma trójdzielnymi oknami i szczytem ze spływami wolutowymi. Centralna część szczytu zwieńczonego łukiem koszowym jest wydzielona pionowymi płycinami. Obejmują one wykwintny kartusz rollwerkowy (zwijany) trzymany przez lwy.

W połaci dachu wyróżniają się prostokątne lukarny w dwóch poziomach, zamknięte szczytami trójkątnymi lub łukiem koszowym.

Prawdziwą dekorację fasady stanowią dwukondygnacyjne wykusze, których ściany wymurowano z cegły dziurawki.

W części północnej znajduje się półeliptyczny w rzucie wykusz, z trzema oknami. Pod nimi jest dekoracyjny fryz z centralnie umieszczoną rolwerkową płyciną (zwijaną) w formie leżącego prostokąta.

Boczne płyciny wypełnia ciekawa dekoracja roślinna w postaci kosza obfitości pełnego jabłek, winogron, kwiatów i liści oraz dwóch tajemniczych ptaków przypominających żurawie.

Okna wykusza oddzielone od okien niższej kondygnacji trzema zwijanymi kartuszami, pomiędzy którymi znajdują się prostokątne płyciny.

Bardzo ciekawy jest środkowy kartusz z owalnym polem w oprawie rollwerkowej zwieńczonym fantastycznym maszkaronem. W środku pola pojawiają się trzy pszczoły (symbol pracy) a po bokach symboliczne putta. Jedno putto gra na flecie (sztuka, muzyka) a drugie pisze w kajecie (literatura lub nauka). Jest to symboliczne przedstawienie prawdy, że najważniejsza jest praca z towarzyszeniem sztuki i nauki.

Pomiędzy wykuszem a portalem ciekawe trzy okna klatki schodowej, ułożone na różnych wysokościach nad nimi 4-dzielne okno schodów na II p.

W części południowej dekorację stanowi prostokątny w rzucie wykusz na kroksztynach z dwoma oknami ujętymi boniowaniem. Poniżej dekoracyjny fryz w formie uskrzydlonej głowy anielskiej oraz uproszczonego ornamentu okuciowego (naśladuje płaskie żelazne okucia, w kształcie listew i ażurowych plakiet).

W części południowej tuż za portalem wzrok przyciąga obniżony drewniany trójboczny wykusz. Jest on zdobiony ornamentalnymi listwami i konsolami oraz wykończony ugrową warstwą malarską.

Fasada posiada dwie symetryczne bramy wjazdowe zwieńczone półkoliście. Nad prześwitami bramnymi umieszczono okna trójdzielne.


Projekt podwójnego portalu i schemat wewnętrznych pomieszczeń A. Balcke Technische Hochschule Berlin-Charlottenhof

Na osi fasady znajduje się podwójny portal:

– otwory drzwiowe prostokątne, zamknięte łukami koszowymi z kluczami (zdobione kamienne zworniki)

– ościeża i czoła łuków dekorowane boniami diamentowymi,

– pomiędzy boniami płaskorzeźbione uskrzydlone główki anielskie,

– oryginalna dębowa brama malowana w płd. części Karola

– brama w części Emila zaginęła a na jej miejsce umieszczono oryginalną bramę drewnianą z willi Józefa Bayera.


W zwieńczeniach łuków (kluczach) kartusze zwijane (rollwerkowe) z inicjałami:
w północnym E. ST. (Emil Steinert)

W kluczu południowym C. ST. (Karol Steinert)

W centralnym miejscu umieszczony został przemysłowy symbol właścicieli – medalion w kształcie koła zębatego z wizerunkiem raczej bogini (niż prządki) w antycznym stroju – peleryna (himation) narzucona na koszulę (chiton).

Postać kobieca lewą ręką trzyma raczej kądziel (niż wrzeciono) a prawą rękę opiera o kaduceusz – symbol pokoju i handlu (laska z 2 wężami – atrybut Hermesa).

Z boku tarcza herbowa z datą założenia firmy Steinertów (1834 r.) a z prawej części maszyn (nie żołędzie) co widać dokładnie na winiecie firmy z 1915 r.

Winieta fabryki Steinerta z 1915 r. z „Księga Fabryk Łodzi”.

Ponad portalem zachwycają dwa trójdzielne okna we wspólnej oprawie. Ponad oknami belkowanie ujęte ryflowanym (drapanym) ornamentem wstęgowym z piaskowca i girlandami kwiatowymi, z szyszką w zwieńczeniu. Pod oknami parapet na kroksztynach z niską, ażurową balustradą.

Pomiędzy oknami dekoracyjny kartusz zwijany z inskrypcją w owalnej części: ANNO //DOMINI // 1909 // SALUS // INTRANTI // BUS. z łacińskim pozdrowieniem powitalnym salus intrandibus (zdrowie wchodzącemu).

Wszystkie elementy metaloplastyki zostały zdemontowane i przewiezione do pracowni konserwacji metalu. Pięknie dziś wyglądają odnowione, ale oryginalne stalowe kwietniki, kute kraty okienne a przede wszystkim dekoracyjne uchwyty na lampę nad bramą wjazdową.

Na elewacji umieszczono liczne elementy dekoracyjne będące znakiem pracowitości i inne symbole związane z dobrobytem i przemysłem. Elewacja jest zdobiona wieloma kartuszami, maszkaronami i uskrzydlonymi głowami amorów. Ornament roślinny tworzą rozety, wieńce, festony pełne liści akantu i wypełniony po brzegi kosz obfitości. Świat zwierząt reprezentują dwa lwy podtrzymujące kartusz, pszczoły oraz tajemnicze ptaki, które przypominają żurawie. Fasada w partii cokołowej oraz portale otrzymały okładzinę kamienną.

Wschodnia fasada ogrodowa

Olśniewająco prezentuje się niesymetryczna, trójkondygnacyjna fasada ogrodowa z użytkowym poddaszem oraz tarasami w przyziemiu. Fasadę wzbogacają wieloboczne ryzality ze zróżnicowanym zadaszeniem oraz przybudówka i weranda z dekoracyjnymi schodami.

W części północnej

Wyobraźmy sobie siebie, jako gości na bal w pałacu. Przyjeżdżamy powozami na dziedziniec (Hof) i wchodzimy schodkami na niski taras. Następnie masywnymi schodami z częściowo ażurową, betonową balustradą wchodzimy na I p. przybudówki (bardziej wysunięta i głębsza część niż ryzalit).

Znajduje się tu okno trójdzielne, zamknięte półkoliście, którego północne skrzydło stanowi porte-fenêtre (fr. porte drzwi, fenêtre okno).

Dalej przechodzimy przez ogród zimowy (Winter-garden w przybudówce) do salonu muzycznego (Musikzimmer) i dalej do jadalni (Speise-zimmer). Pomieszczenia I p. (piano nobile) bogato zdobione salony, które miały olśnić przybywających gości. Na opis cudownych wnętrz poczekajmy na drugą część wpisu a teraz nie mniej ciekawy opis architektoniczny. Jadalnia znajduje się na I p. 4-kondygnacyjnego, 5-bocznego ryzalitu, przykrytego wielospadowym dachem. Dwie wyższe kondygnacje ryzalitu wykonane są w technice drewnianej ściany szkieletowej – z niemiecka zwanej fachwerkiem.

Kondygnacja z pomieszczeniami rodzinnymi (II p.) wydzielona jest dekoracyjnym fryzem geometrycznym. Fryz tworzą elementy półkoliste i eliptyczne, tynkowane na tle drewnianym (drewniane belki konstrukcji szkieletowej).

Środkowa część północnego, trójdzielnego okna II p. to porte-fenêtre i umożliwia wejście na przestronny taras widokowy znajdujący się na przybudówce.

Dalej widzimy prostokątne okna klatki schodowej i toalet obydwu części znajdujących się nad portalami.

W części południowej

Podobnie w części południowej goście wchodzili na niski taras przed elewacją dostępny schodami z ogrodu. Z tarasu wysokie schody z ażurową metalową balustradą, prowadziły na drugą kondygnację ryzalitu. Tutaj goście przechodzili przez werandę (z ogrodem zimowym) do salonów i sali jadalnej.

Wieloboczną werandę tworzy 2-kondygnacyjny ryzalit na rzucie wycinka koła. Nad werandą taras widokowy z drewnianą balustradą zwieńczoną kutą kratą.

Zachwycają odnowione snycerskie detale płycin podokiennych oraz filarów międzyokiennych.

Obok tarasu od północy jest 3-boczny, 2-kondygnacyjny ryzalit z wąskimi oknami jadalni.

Dalej fasadę urozmaica 4-kondygnacyjny, wąski ryzalit klatki schodowej przykryty dachem kopulastym.

Okna pomieszczeń rodzinnych znajdują się w 3-kondygnacyjnym, płytkim ryzalicie, który na kondygnacjach poddasza tworzy trójkątną facjatę (ściana szachulcowa).

W ścianie szczytowej facjaty pojawia się jeszcze 3-boczny drewniany wykusz a nad nim 6 małych okienek.

Dach pokryto dachówką ceramiczną karpiówką, w układzie podwójnym (niem. Doppeldach).

Osłonę gzymsów, dachy wykuszy i osłonę ścian szczytów od góry wykonano z blachy miedzianej.

Lukarny w dwóch poziomach połaci dachu oraz trzecia i czwarta kondygnacje elewacji ogrodowej są częściowo drewniane.

Ściany szachulcowe i elementy drewniane wykonano w konstrukcji szkieletowej. Elementy belek drewnianych wykończono powłokami malarskimi w kolorze ugrowym.

W przyziemiu wyróżniają się jeszcze prostokątne portale sieni przejazdowych, zamknięte łukami koszowymi, ponad którymi jest zadaszenie wsparte na konsolach. Na elewacji dziedzińca w strefie parteru wykonano tynki drapane (ryflowane) oraz przy prześwicie bramowym tynki boniowane (imitujące ciosy kamienne).

W pomieszczeniach przyziemia możemy jeszcze podziwiać odnowione ale oryginalne kraty okienne.

Odnowiono także dwa stylowe, historyczne budynki z 1843 r., w których dokonano remontu dachów i elewacji a we wnętrzach ułożono posadzki ceramiczne i odtworzono drewniane schody.


Odnowiony dom tkacza i widok na ścianę szczytową pałacu Steinertów

Budynek od ul. Piotrkowskiej to murowany, parterowy dom tkacza o 2 izbach nakryty wysokim dwuspadowym dachem naczółkowym. Fasada symetryczna z sześcioma dużymi oknami i drzwiami na osi, ponad którymi w połaci dachu niewielka lukarna.


Dom tkacza na tle zabytkowej ewangelickiej katedry i reformatorskiej „Betanii”z tego samego okresu co pałac.

W domu tym umieścił Karol Bogumił Steinert drukarnię tkanin. Po jego śmierci zamieszkał w nim jednak syn Adolf Steinert ponieważ poprzedni większy dom tkacza zajmowała wtedy wdowa po KaroluPaulina Biller. Był to więc także budynek mieszkalny (przysłowiowy dom tkacza).


Drugi sąsiedni podobny budynek od podwórza to dawna farbiarnia fabryczna.

Pierwotny kształt odzyskał również mocno zniszczony znajdujący się w podwórku ogród zimowy, w stylu renesansowym, nawiązujący do stylistyki niemieckiej. Ogród będzie dostępny dla wszystkich mieszkańców miasta. Odnowiono fontannę a wokół budynku posadzono rośliny z początku poprzedniego stulecia. Ma to nawiązywać do flory, jaką do Łodzi sprowadzili Steinertowie (Emil był z wykształcenia dendrologiem).

Wykonano wiele ścieżek parkowych i nasadzeń większych form w którym pojawią się:

nowe drzewa – lipa szerokolistna, jesion wyniosły, grab pospolity, wiśnia piłkowana, grusza drobnoowocowa,

krzewy – bukszpan, hortensje krzewiaste, azalie i różaneczniki,

byliny – rumianka japońska, funkie w kilku odmianach,

– odtworzony wg oryginalnego założenia ogród kwiatowy (róże, a w tym odmiany pnące)

– rośliny cebulowe oraz trawy ozdobne.

W ogrodzie odkopano dawną zabytkową lodownię, która służyła do przechowywania żywności. Oczyszczono okładziny murowane lodowni i odtworzono stolarkę drzwiową. Ceglany obiekt będzie ogólno dostępny jako jeden z elementów parku rekreacyjnego.

Innym ciekawym obiektem jest odnowione podwójne pomieszczenie gospodarcze (nie garaż), które zostało przeniesione w głąb ogrodu.

Wspominany w opisach schron przeciwlotniczy nie znajduje się w ogrodzie tylko pod betonowym tarasem w części Emila a został zbudowany w czasach późniejszych, pewnie tuż przed II wojną.

Zdjęcie ogrodu Steinertów z wydawnictwa „Giewont” pokazuje fontannę, ale także znajdujący się tu kort tenisowy (po lewo). Wiadomo, że Karol Steinert był jednym z najlepszych przedwojennych tenisistów polskich.

Informacje o losach jednej z pierwszych rodzin fabrykanckich Łodzi oraz opis pięknie odnowionych wnętrz pałacu zamieszczę w następnych wpisach (w terminach 2-tygodniowych).

Zapraszam

Przygotowując wpisy o pałacu Steinertów większość informacji uzyskałem od bardzo uczynnego kierownika budowy (przywracającego nam ten zabytek) Pana Marcina, któremu serdecznie dziękuję i przedstawiam w swoim filmie.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *