Pierwsza i jedyna na ziemiach Królestwa Polskiego fabryka nici jest jednym z nielicznych zakładów z końca XIX w, które do dziś pracują i produkują te same wyroby.

Widoczny na litografii Z. Manitiusa budynek przędzalni uważany jest za jeden z pierwszych obiektów fabrycznych w Polsce o cechach secesji zaprojektowany przez architekta powiatowego Ignacego Markiewicza. To jeszcze jeden dowód na to że miasto Łódź było najnowocześniejszym miastem w Polsce a światowe prądy artystyczne docierały tutaj najwcześniej. Szerokie prostokątne, trójdzielne okna zamknięte spłaszczonymi łukami, detale geometryczne oraz pionowe podziały elewacji nawiązują do secesji wiedeńskiej. Jak wiemy secesja często korzystała z odniesień do gotyckiej architektury obronnej (narożne ryzality fabryki).

Występująca od początku XX w nazwa tej okolicy Podgórze pokrywa

się z nie mającą żadnych odniesień, popularną nazwą Grembach. Może nadali ją wcześniejsi niemieccy osadnicy ponieważ większość osób pochodziło z położonej w Wirtemberdze miejscowości o tej samej nazwie, a może nadali ją dojeżdżający koleją pracownicy fabryki nici ze względu na zanieczyszczony przez fabrykę na zielono pobliski strumień (od niemieckiego Grünbach). Niedaleko osiedla swe źródła bierze rzeka Jasień. To ciekawe osiedle tuż przy stadionie Widzewa to długie ciągi familioków, mury fabryczne, kupa błota na nieprzejezdnej drodze ale także pootwierane szeroko drzwi wejściowe domów i biegające swobodnie dzieci wśród wszędzie wiszącego prania. To miejsce jako jedno z ostatnich w naszym mieście ma tak niepowtarzalną aurę. Stanowi prawdziwy skansen, który oprócz tzw. „baraków” posiada tą nieuchwytną atmosferę tworzoną przez znających się od pokoleń mieszkańców, jakby żywcem przeniesioną z początków Łodzi przemysłowej.

Grembach

Nie mogę oprzeć się wrażeniu, że animatorami upowszechniania piłki nożnej przez Widzewskie Towarzystwo Sportowe „Podgórze” byli Anglicy z Manchesteru (a takie stwierdzenia są i w naukowych opracowaniach). Monterów do obsługi i konserwacji maszyn przysyłały firmy sprzedające „Niciarni” swoje maszyny, a więc przede wszystkim firma Brookes i Doxey z Manchesteru.

Jakże symboliczne ma znaczenie pokonanie przez RTS Widzew drużyn z Manchesteru o czym młodzi mieszkańcy Łodzi na pewno już nie pamiętają.

Puchar UEFA z Manchester City 1977 – 2:2 na wyjeździe (obie bramki Z. Bońka) i 0:0 u siebie.

Puchar UEFA z Manchester United 1980 – 1:1 na wyjeździe (K. Surlit z 30 m) i 0:0 u siebie.

Kalendarium ŁÓDZKIEJ FABRYKI NICI – historia w pigułce

– 1893 – kupiec z Petersburga Lejzor Lourie zakłada w Łodzi fabryki nici i wstążek mieszczące się przy ul. Średniej 81 (dziś ul. Pomorska) i szosie Milscha 24 (dziś ul. Kopernika) pod nazwą „L. Louri i Co”.

– 1894 – do spółki wchodzą Juliusz Kunitzer oraz Juliusz i Ludwik Heinzel.

– 1897 kwiecień – powołanie spółki akcyjnej „Tow. Akc. Łódzkiej Manufaktury Nici”.

grudzień – przeniesienie fabryki na Niciarnianą 2 we wsi Widzew (wtedy poza granicami Łodzi), gdzie wybudowano przędzalnię. Członkami Rady są J. Kunitzer, J. i L. Heinzlowie, Karpow, J. Sachs, a członkami zarządu N. Lukenbach, J. Tanfani, M. Fischer.

– 1898 – wybudowanie stylowej przędzalni (gotycka warownia). Kadry kierownicze oraz średni personel techniczny z Anglii, zatrudnienie  414 osób w tym 104 mężczyzn i 310 kobiet.

– 1900 – dyrektorami są J. Kunitzer posiadający 45% akcji fabryki i J. Tanfani. W fabryce zamontowano prawie 35, 5 tys. wrzecion przędzalniczych, 10 370 wrzecion niciarkowych a energię dostarczały dwie maszyny parowe o łącznej sile 1600 KM.

– 1904 – rozpoczęto budowę osiedla robotniczego (parterowe budynki o ceglanej fasadzie).

– 1906 – mimo bardzo dobrego początku firma nie wytrzymała konkurencji Newskiej Manufaktury Nici z Petersburga, wchodzącej w skład trustu z Glasgow „J.&P. Coats Limited”. Firma została przejęta a prezesem zarządu został anglik.

– 1910 – poprowadzono własną bocznicę kolejową (zniszczoną w 1914) oraz ujęcie wody ze studni głębinowej. Zużytą wodę odprowadzano krytym kanałem pod linią kolei fabryczno-łódzkiej, ciągnącym się aż do Widzewskiej Manufaktury.

– 1911 – zbudowano dla pracowników szpital fabryczny na 12 łóżek oraz kończono osiedle robotnicze. Z planowanych 12 budynków wybudowano jedynie sześć oraz cztery budynki sanitarne i rzędy komórek. Każdy zawierał 16 identycznych lokali mieszkalnych  przy czym do każdych dwóch prowadziło wspólne wejście z podwórza.

– 1913 – domy robotnicze zamieszkiwało ponad 200 pracowników z sześciuset osobowej załogi.

domy

– 1914 – fabryka została unieruchomiona z powodu braku surowców i odcięcia od wschodnich rynków zbytu. Wydawano więc skromne zapomogi oraz wspomagano finansowo kuchnie wydające tanie posiłki robotnicze.

– 1916 – fabryka zostaje objęta przymusową administracją okupacyjnych władz niemieckich, które dokonały dewastacji linii produkcyjnych, demontażu maszyn i konfiskaty wszystkiego, co przedstawiało jakąkolwiek wartość.

– 1918 – Niemcy zajęli część pomieszczeń urządzając w nich warsztaty reparacyjne aparatów Telefonicznych. Korzystając z pozostawionego sprzętu i doświadczenia pracujących tu osób, otwarto Państwowe Zakłady Telefoniczne (dały one początek rozwojowi tej gałęzi produkcji w Polsce).

– 1919 – fabrykę odzyskuje firma „J.& P. Coats” i własnym kapitałem odbudowuje park maszynowy i rozpoczyna produkcję przędzy i nici.

1927

– 1927 – Zarząd fabryki mieścił się przy ul. Niciarnianej 1. Niciarnia posiadała firmowe sklepy sprzedaży w Krakowie, Łodzi, Lwowie i Warszawie. Roczna produkcja nici 400 tys. grossów 200-yardowych. Kapitał akcyjny- 4mln zł. Wartość gruntów, budynków i pozostałego majątku szacowano na ponad 10 milionów zł.

– 1928 – dyrekcja zapewnia swoim pracownikom jadłodajnię, kuchnię i piekarnię oraz korzystanie z łaźni raz w tygodniu.

– 1931 – 6 robotniczych, parterowych domów rozlokowanych po wschodniej stronie przy Pogranicznej 46 (400 robotników) oraz trzy przy ul. Niciarnianej 2 (34), 3 (3) i 5 (135). Budynek przy Niciarnianej 5, to wysoki gmach w otoczeniu parku posiadający cechy budownictwa fortecznego i więziennego, być może stąd wzięła się jego nazwa „Pawiak”. Łącznie to 574 pracowników, urzędników i przedstawicieli kadr kierowniczych (załogę w ponad 70% stanowiły kobiety).

– 1934 – Szefowie koncernu J. and P. przenieśli swoją siedzibę z Glasgow do Wiednia. Fabryka uzyskała od  londyńskiego banku otwarty kredyt do 13 mln zł. Liczba robotników wzrosła do 1000 osób. Kapitał zakładowy wynosił 7,2 mln zł a średni obrót roczny około kilkunastu mln. Niciarnia uruchomiła produkcję nici o specjalnym połysku, nici do haftowania i wyszywania, sprowadzono chemika Charlesa Wrighta. Pracowali tu sprowadzeni z Wysp Brytyjskich monterzy specjaliści (maszyny z Manchesteru). Anglicy byli także animatorami upowszechniania piłki nożnej, tenisa ziemnego i stołowego.

– 1936 – powstaje Klub Sportowy Towarzystwa Akcyjnego Łódzkiej Fabryki Nici SA z siedzibą przy ul. Niciarnianej 3. Zawody sportowe organizowano na własnych obiektach (boisko, korty tenisowe) nieopodal fabryki przy ul. Niciarnianej. Po dwóch latach zmieniono nazwę na Widzewskie Towarzystwo Sportowe „Podgórze” w skrócie TS „Podgórze”. Fabryka zatrudniała 1260 pracowników i produkowała rocznie 550 ton nici.

– 1939 – fabrykę przejęli Niemcy, zmieniając jej nazwę na Litzmannstadter Fabrik für Nahgarne, a ulicę Niciarnianą (dawniej Kunitzera) na Idastrasse. Do 1945 roku fabryka produkowała nici z włókien sztucznych „Zellgarn” dla potrzeb przemysłu lotniczego.

– 1945 – w Łódzkiej Fabryce Nici pracowały 803 osoby, a roczna produkcja wynosiła 151 ton.

– 1946 – Łódzka Fabryka Nici została przekształcona w Zakłady Przemysłu Bawełnianego Hanki Sawickiej (działaczka ruchu robotniczego) a potem w 1964 także Ariadna.

– 1975 – „Widzewska Fabryka Nici im. Hanki Sawickiej „Ariadna” .

 

– 1990 – Widzewska Fabryka Nici.

– 2000 – Spółka ARIADNA SA Fabryka Nici.

– 2003 – początek odbywającego się co trzy lata Ogólnopolskiego Konkursu pn. „Z nici Ariadny” Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi i Fabryka Nici „ARIADNA”

– 2012 grudzień – zespół budynków fabryki Towarzystwa Akcyjnego Łódzkiej Fabryki Nici wraz z otoczeniem zabytku, ul. Niciarniana 2/6, ul. Nowogrodzka 2a, 2b, z lat 1897-1903, wpisany do Rejestru Zabytków nr rej.: A/93

Informacje do opracowania pochodzą z wielu pozycji wydawniczych a najwięcej z artykułu Arkadiusza Dąbrowskiego http://www.historycznie.uni.lodz.pl/fabryka_nici.htm